De analyses waren zondag snel gemaakt. Alles diende ergens voor. Geen das: om losser over te komen. Het portret van Thorbecke: voor associaties met de vader van onze democratie. De boeken over de Grondwet waren een reminder aan het belang van de rechtstaat, de complimenten aan Nederland benadrukten zijn dienstbaarheid. Bijna veertien jaar minister-presidentschap, afgesloten met een speech van zo’n dertien minuten. Ik dacht de volle dertien minuten aan pizza Hawaï.

Mark Rutte zwaaide af op een zondagmiddag. Een paar uur eerder, rond half twee, had hij de tweet de deur uitgedaan waarin hij de afscheidsrede aankondigde, in frases die klonken alsof hij zijn nieuwste album ging droppen. ‘Mijn afscheidsboodschap aan Nederland,’ schreef Rutte. ‘Vandaag om 16.30. Live vanuit het Torentje, hier op X of via mijn YouTube-kanaal.’

Voor velen kwam het als een verrassing: na alle pogingen tot bescheidenheid lag het niet in de lijn der verwachting dat de minister-president gebruik zou maken van het Torentje om het land nog één keer toe te spreken. Daar was het Torentje ook nog niet eerder voor gebruikt, merkte de NOS op (die de boel toch ook maar live uitzond). Maar ja, vond politiek verslaggever Marleen de Rooy: ‘Wellicht past het ook wel bij deze tijd om de mensen toe te spreken via sociale media en je eigen kanalen.’

Dankbaarheid, dienstbaarheid en een randje zelfreflectie – dat is nog eens een manier om herinnerd te worden.

Dat lijkt inderdaad te passen in de tijdsgeest. Beeldvorming is alles, en alom aanwezig. Dan is het eigenlijk weinig verrassend dat je als vertrekkend premier besluit om zelf de regie in handen te houden over je eigen afscheidsbeelden. Het leek ook te lonen, want niet veel later volgden de headlines die zijn speech trachtten te vatten:

‘Zichtbaar geëmotioneerd neemt Rutte afscheid.’

‘Dankbaar, schuldbewust én trots neemt Rutte afscheid: “Ik vond het een eer jullie premier te zijn.”’

‘Speechschrijvers: Rutte neemt afscheid “als staatsman die partijen overstijgt”.’

‘Rutte zelfkritisch in afscheidstoespraak: “Onrecht en verdriet kruipen onder je huid.”.’

‘Premier Rutte sprak ‘met weemoed’ tot Nederland vanuit het Torentje: “Let een beetje op elkaar.”’

Dankbaarheid, dienstbaarheid en een randje zelfreflectie – dat is nog eens een manier om herinnerd te worden. Rutte: de staatsman. Rutte: de verbinder. Rutte: de dankbare. ‘Dank,’ was het laatste woord van zijn afscheidsboodschap. En dat dan drie keer, opdat het goed mocht blijven hangen. ‘Dank. Dank. Dank.’

VRIJ NEDERLAND VERNIEUWT

Er gaat veel veranderen bij Vrij Nederland. Zo gaan we de redactie uitbreiden, de website en het blad opnieuw vormgeven en ons meer richten op onze oorspronkelijke missie. Benieuwd? Lees hier meer!

pizza

De langstzittende premier van Nederland, met de eerste afscheidsrede vanuit het Torentje: misschien dat historicus Rutte hiermee zijn eigen momentje voor in de geschiedenisboeken heeft gecreëerd. En misschien dat er nog wat sceptici op de bank zaten die na het kijken van de beelden tot elkaar zeiden: ‘Ach, die Rutte – zo gek was-ie nog niet. Want zeg eens eerlijk: vond jij ‘m eigenlijk ook niet lekker… nou ja… dánkbaar?’

Maar wanneer zoveel mensen zich al bijna veertien jaar een beeld van je hebben gevormd, is het niet eenvoudig om dat nog te veranderen. Op sociale media klonk lof van diegenen die Rutte toch al als uitstekende staatsman zagen, en kritiek van diegenen voor wie hij toch al tot grote boeman was verworden – om begrijpelijke redenen (de toeslagenaffaire, aardbevingen in Groningen) en om minder begrijpelijke redenen (satanische rituelen, etc.). Dan kun je blijven beeldvormen tot je een ons weegt.

De oppervlakkigheid van het alles overviel me – ik had het nog nooit zo doeltreffend verbeeld gezien als in de geanimeerde schijfjes ananas die op het scherm verschenen.

Mijn eigen beeld van Rutte is permanent gevormd toen ik tijdens een van de lockdowns, uit ellende en verveling, de YouTube-accounts van haast iedere politieke partij besloot uit te kijken. Bij de VVD stuitte ik op een intrigerende playlist. Hij heette (echt waar): The best of Mark. Er zaten korte reels tussen waarin de camerapersoon tegen Rutte zei dat zijn veters loszaten, en hij opzichtig omlaag keek, schaterlachte, en riep: ‘Ik trap er altijd in!’. En meer filmpjes die me deden twijfelen of hallucinaties een bijwerking van covid konden zijn.

Na de afscheidsrede zocht ik voor het eerst in lange tijd de playlist op, me al verheugend op de kromme tenen die ik eraan zou overhouden. Sommige van de reels waren weg – even was ik bang dat het niet meer dan een lange koortsdroom was geweest. Maar een van de filmpjes uit mijn herinnering was er nog. Het beste filmpje: ‘Dit wilde je altijd al van Mark Rutte weten’. Een kleine twee minuten lang beantwoordt Rutte vragen als: ‘Waarom ben je altijd zo vrolijk?’, en: ‘Friet of patat?’, en: ‘Hoe ging het samenwerken met Geert Wilders?’ (Rutte: ‘Slecht!’).

Van dit filmpje heb ik geleerd dat Mark Rutte geen pizza Hawaï lust. Een hol feitje, in een hol filmpje, in een holle playlist, op een hol YouTube-account, van een holle partij. De oppervlakkigheid van het alles overviel me – ik had het nog nooit zo doeltreffend verbeeld gezien als in de geanimeerde schijfjes ananas die op het scherm verschenen. Niets zou dit moment nog uit mijn geheugen duwen. Het was 2020, en mijn beeld was gevormd. Mark Rutte: de pizzapremier.